Ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός, πραγματικότητα και προκλήσεις

Από αυτό το σχολείο τη στιγμή της φωτογράφησης λείπουν οι μαθητές και οι δάσκαλοι. Για να είναι πλήρες την επαύριο το πρωί, που θα χτυπήσει το κουδούνι, δεν αρκεί να προσέλθουν μόνο όλοι οι μαθητές…

Ας μιλήσουμε για τον εκπαιδευτικό: τον νηπιαγωγό, τον δάσκαλο, τον καθηγητή κάθε ειδικότητας. Εν ολίγοις τον επιστήμονα, τον επαγγελματία, τον άνθρωπο του οποίου η πραγματικότητα και το έργο είναι συνυφασμένα με τον σχολικό χώρο, τη σχολική ζωή, την εκπαιδευτική διαδικασία και πράξη. Εν προκειμένω όμως, η συζήτηση τίθεται σε μία βάση διαφορετική και ίσως μη αναμενόμενη και αφορά σε ένα περίεργο κατασκεύασμα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, τον αναπληρωτή εκπαιδευτικό.

Στο άρθρο αυτό, λοιπόν, δεν θα αναφερθούμε γενικώς στην ιδιότητα και στον πολύ σημαντικό ρόλο του δασκάλου ως μεταλαμπαδευτή της γνώσης, ως φορέα ιδεών, θέσεων και στάσεων εντός του σχολικού περιβάλλοντος, ως «Πυγμαλίωνα» και πλάστη του πνευματικού και ψυχικού κόσμου του άνθους των ανθρώπων, του παιδιού. Θα αναδείξουμε μία διαφορετική πλευρά της επαγγελματικής υπόστασής του, που συνδέεται τόσο με τις συνθήκες όσο και με τις προκλήσεις της πραγματικότητάς του ως επαγγελματία, εργαζόμενου στον χώρο της εκπαίδευσης, αυτή του αναπληρωτή εκπαιδευτικού.

Οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί, τα «νέα πρόσωπα»

Εκπαιδευτικοί κάθε κλάδου και ειδικότητας, που εργάζονται στην πρωτοβάθμια ή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καλούνται, είτε με την έναρξη είτε κατά τη διάρκεια εκάστου σχολικού έτους, να εργαστούν ως αναπληρωτές. Την τελευταία δεκαετία και πλέον, μάλιστα, λόγω των αλλαγών στα εργασιακά πεπραγμένα, από πλευράς κεντρικής διοίκησης και διαχείρισης, και εξαιτίας της βαθιάς κρίσης που βίωσε και βιώνει η χώρα μας, στην οποία ζούμε και εργαζόμαστε, ο αριθμός των αναπληρωτών δασκάλων και καθηγητών αυξάνεται συνεχώς. Ο θεσμός, βέβαια, ερευνήθηκε σε βάθος χρόνου, με αναφορές σε αναπληρωτές εκπαιδευτικούς να υπάρχουν σε νομοθετικές ρυθμίσεις από το 1929 έως το 1949. Η εργασιακή, ωστόσο, κατάσταση των αναπληρωτών και οι επαγγελματικές προοπτικές τους καθορίστηκαν με νομοθετήματα από το 1949 έως και τον Ν.3848/2010. Την δε ιλιγγιώδη αύξηση του αριθμού των αναπληρωτών αποδεικνύουν και οι στατιστικοί δείκτες, σύμφωνα με τους οποίους οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί αποτελούν πλέον το 20% των εκπαιδευτικών που εργάζονται στην Πρωτοβάθμια και το 10% των εκπαιδευτικών που απασχολούνται στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Παληγιάννης & Κορδής, 2018).

Τι είναι οι αναπληρωτές

Αναπληρωτές ονομάζονται οι εκπαιδευτικοί εκείνοι που εργάζονται στις σχολικές μονάδες, ελλείψει μόνιμων δασκάλων (λόγω οργανικού κενού, ασθενείας, εγκυμοσύνης, εκπαιδευτικής άδειας κ.ά.), για συγκεκριμένο και περιορισμένο χρονικό διάστημα. Εργάζονται δε από την ημέρα της πρόσληψής τους (οποτεδήποτε μέσα στο διάστημα της σχολικής χρονιάς παραστεί ανάγκη και κληθούν) έως το πέρας του σχολικού έτους (τέλη Ιουνίου).

Πολλά παιδιά και έφηβοι ενημερώνονται κάθε χρόνο από τους διευθυντές των σχολείων, όπου φοιτούν, ότι θα τους διδάξει ένας «αναπληρωτής μαθηματικός, φιλόλογος ή γυμναστής, που για φέτος ήρθε στο σχολείο» ή ότι «έφτασαν οι αναπληρώτριες δασκάλες που θα αναλάβουν τα τμήματά τους» κ.ο.κ. . Πολλά τα νέα πρόσωπα που οι μαθητές αντικρίζουν με το πρώτο κουδούνι, αρκετά εκείνα που γνωρίζουν και κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Αρκετές και οι ερωτήσεις τους, που συμπίπτουν με εκείνες των γονέων και συνοδεύουν τους σχολικούς ελέγχους του τελευταίου τριμήνου: «Θα είσαστε μαζί μας και του χρόνου;», «Στην επόμενη τάξη θα έχουμε πάλι εσάς;». Μία η απάντηση που συνοψίζει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός «Δεν το γνωρίζω ακόμα. Είμαι αναπληρωτής, ξέρετε…».

Η παραπάνω αβέβαιη απάντηση αντικατοπτρίζει και το κλίμα αβεβαιότητας που επικρατεί στις τάξεις των εκπαιδευτικών όλων των ειδικοτήτων, κυρίως των νεώτερων, ή/και σε ηλικία ή/και σε εμπειρία. Και η εν λόγω διατύπωση δεν είναι τυχαία, καθώς στη θέση του αναπληρωτή εκπαιδευτικού δεν βρίσκονται πια μόνο οι νεόκοποι συνάδελφοι, αλλά υπηρετούν κάθε χρόνο και συνάδελφοι με πολυετή εμπειρία (δεκαετίας και πλέον), ενδεχομένως με οικογένεια και παιδιά.

Ο αριθμός των αναπληρωτών εκπαιδευτικών, που προσλαμβάνονται κάθε χρόνο στη Γενική και την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, είναι πολύ μεγάλος. Αυξάνεται δε χρόνο με τον χρόνο, λόγω της προαναφερθείσας κρίσης και του οικονομικού και εργασιακού αδιεξόδου που επικρατεί στη χώρα. Οι συνάδελφοι που συνταξιοδοτούνται, ορισμένοι εξ αυτών εσπευσμένα, για να προλάβουν τυχόν περικοπές στα συντάξιμα εισοδήματά τους (και ποιος μπορεί να τους κατηγορήσει γι’ αυτό), δεν αντικαθίστανται από νεοδιορισθέντες εκπαιδευτικούς. Οι θέσεις τους καλύπτονται από αναπληρωτές, όπως συμβαίνει και με τις νέες θέσεις, που δημιουργούνται λόγω της αύξησης ή της ποικιλίας και της διαφοροποίησης του μαθητικού πληθυσμού στα σχολεία (π.χ. ανάγκες για δημιουργία Τμημάτων Ένταξης και για εκπαιδευτικούς Παράλληλης Στήριξης μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ικανότητες, Τμημάτων Υποδοχής για παλιννοστούντες και αλλοδαπούς μαθητές, πρόσφυγες και μετανάστες κ.ά.).

Το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Αμαρούσιο Αττικής.

Επί της διαδικασίας

Οι αναπληρωτές εκπαιδευτικοί καλούνται, όπως προαναφέρθηκε, να εργαστούν στην αρχή κάθε νέου σχολικού έτους ή και κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Τι προηγείται, όμως, και τι έπεται της ανάληψης υπηρεσίας; Αρχικά, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει ηλεκτρονικά πρώτα να δηλώσουν το ενδιαφέρον τους για πρόσληψη στο σύστημα του ΟΠΣΥΔ, μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας που υπάρχει για αυτόν το σκοπό στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, εντός μίας συγκεκριμένης προθεσμίας, που προκηρύσσεται από το Υπουργείο Παιδείας. Μετά το πέρας λίγων μηνών και όσο η νέα σχολική χρονιά πλησιάζει, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να επισκεφτούν εκ νέου τη συγκεκριμένη σελίδα και να δηλώσουν περιοχές προτίμησης εργασίας (Αττική, Θεσσαλία, Δωδεκάνησα κ.τ.λ.). Η διαδικασία μοιάζει λίγο με το μηχανογραφικό που καλούνται να υποβάλουν οι τελειόφοιτοι του Λυκείου μετά το πέρας των Πανελληνίων. Έπειτα, αναμονή και αγωνία, καθώς οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι σε επιφυλακή για την ανακοίνωση διορισμού. Ως τότε, είναι ένας αριθμός σε ένα λογιστικό φύλλο, σε έναν πίνακα, σε μια λίστα αναμονής για προσωρινό διορισμό.

Μόλις ανακοινωθεί η ημερομηνία διορισμού ενός αριθμού αναπληρωτών, διαδικασία που επαναλαμβάνεται αρκετές φορές μέσα στη σχολική χρονιά (σε «φουρνιές» όπως είθισται να λέγεται), οι συγκεκριμένοι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να παραδώσουν κάποια δικαιολογητικά αυτοπροσώπως στη Διεύθυνση Εκπαίδευσης του τόπου που έχουν προσληφθεί εντός τριών ημερών. Να σημειωθεί ότι αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο, ακόμα και για αναπληρωτές που έχουν υπηρετήσει στην ίδια Διεύθυνση επανειλημμένως! Έπειτα, σε εξίσου πολύ σύντομο διάστημα (ενδέχεται και εντός δύο ημερών) πρέπει να βρεθούν στο σχολείο τους και να αρχίσουν το έργο τους. Μετά δε το πέρας του σχολικού έτους (τέλη Ιουνίου), παρουσιάζονται και πάλι στη Διεύθυνση που τους προσέλαβε, παραλαμβάνουν την απόλυσή τους και πλέον, ως άνεργοι, επαναλαμβάνουν την παραπάνω διαδικασία εκ νέου, προκειμένου να προσληφθούν και την ερχόμενη χρονιά.

Δυσκολίες και προκλήσεις

Το φωτεινό εκείνο και όμορφο ταξίδι της εκπαιδευτικής διαδικασίας, που αρχίζει με την πρώτη μέρα στη νέα τάξη, την οργάνωση της αίθουσας, τη γνωριμία με τους μαθητές και αργότερα με τους γονείς, την καλλιέργεια της δασκαλομαθητικής σχέσης, δεν είναι στρωμένο με ροδοπέταλα. Ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός έχει να αντιμετωπίσει σημαντικές προκλήσεις. Δεν αναφερόμαστε, φυσικά, σε ζητήματα που αφορούν στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην ιδιότητά του ως δασκάλου, παρά σε δυσκολίες και προκλήσεις που ανακύπτουν λόγω της ιδιότητας του αναπληρωτή, στην οποία βρίσκεται.

Αρχικά, τίθεται το θέμα της εγκατάστασης, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, καθώς οι περισσότεροι αναπληρωτές εργάζονται σε περιοχές μακριά από την εστία τους, έως και σε παραμεθόριες. Χρειάζεται, λοιπόν, κάπου να στεγαστούν. Αυτό συνεπάγεται οικονομία κατά την προηγούμενη χρονιά, ώστε να μπορούν να καλύψουν αυτά τα πρώτα έξοδα, διαθεσιμότητα κατοικίας στην περιοχή που θα βρεθούν και δυνατότητα να μείνουν σε ένα μέρος, από το οποίο δεν θα χρειαστεί να αποχωρήσουν τους τελευταίους μήνες λόγω έναρξης τουριστικής περιόδου (γιατί έχουν συμβεί και αυτά!). Επίσης, οι άδειες των αναπληρωτών εκπαιδευτικών διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από αυτές των μόνιμων συναδέλφων τους. Συγκεκριμένα, είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ελαττωμένες, σε κάποιες λίγες ανύπαρκτες και σε ελάχιστες είναι εξισωμένες με όσες δικαιούται ένας εκπαιδευτικός με οργανική θέση στην εκπαίδευση.

Ύστερα, υπάρχουν οι αναπληρωτές των ειδικοτήτων και οι αναπληρωτές που αναλαμβάνουν Παράλληλη Στήριξη μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ικανότητες. Οι συνάδελφοι αυτοί, προκειμένου να συμπληρώσουν το ωράριό τους, χρειάζεται να εργαστούν, σε αρκετές περιπτώσεις, σε περισσότερα από ένα σχολεία, στα οποία μετακινούνται εντός της εβδομάδας και πολλές φορές μέσα στην ίδια μέρα, για κάποιες ώρες και τα οποία μπορεί να απέχουν μεταξύ τους αρκετά. Επιπλέον, ορισμένοι αναπληρωτές, αλλάζουν εντός της χρονιάς σχολική στέγη πολλές φορές, λόγω αναγκών και συνθηκών, με αποτέλεσμα να έχουν εντός της ίδιας σχολικής χρονιάς εργαστεί σε παραπάνω από π.χ. επτά σχολεία. Τέλος, έρχεται το θέμα της απομάκρυνσης από την εστία, όταν ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός είναι γονέας. Στην περίπτωση αυτή η δυσκολία είναι μεγάλη, οικονομική, συναισθηματική, οικογενειακή και για τον γονέα, αλλά και για το παιδί, που αποχωρίζεται κάθε χρόνο τον πατέρα ή τη μητέρα του ή που τους ακολουθεί από τόπο σε τόπο. Είναι, τέλος, αυτονόητη η δύσκολη συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός, που είναι, όσα χρόνια και αν περάσουν ο «καινούριος», ο «άπειρος», ο «προσωρινός», για μερικούς δε το «δεκανίκι» της εκπαίδευσης, και όχι με τη θετική έννοια…

Επίλογος

Τι είναι τελικά ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός; Είναι ένας αριθμός σε έναν πίνακα; Είναι μια χούφτα μόρια, ένα πτυχίο, μια βαλίτσα και ένας χάρτης με κυκλωμένο ένα όνομα.. Έδεσσα, Αϊ-Στράτης, Κάρπαθος, Σητεία, Κύθηρα; Είναι μια κάρτα ανεργίας και η επιστροφή στην κάμαρα του πατρικού; Είναι ένα καλοκαίρι με την οικογένεια, στην οποία τόσο έλειψε; Είναι αυτός που συμπληρώνει τα κενά, που «κλείνει τις τρύπες», που «βολεύει» το σύστημα; Δύσκολες ερωτήσεις… δύσκολη απάντηση.

Για να μην μακρηγορούμε άσκοπα, ο αναπληρωτής εκπαιδευτικός είναι αυτός που φέρει εξίσου με τους μόνιμους συναδέλφους του τον ζήλο και τον καινούριο επιστημονικό και παιδαγωγικό προβληματισμό. Εκείνος που έχει την ίδια αγωνία και παράλληλα την όρεξη να γίνει καλύτερος, να διδάξει και να διδαχτεί από τους μαθητές και από τους συναδέλφους, που θα συναντήσει. Επιπλέον είναι όλα τα παραπάνω και, συνάμα, πολλά περισσότερα. Είναι αυτό που οι καιροί και οι αποφάσεις των αρμοδίων ανωτέρων τον έχουν κάνει, το στήριγμα της δημόσιας πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αποτελώντας την εύκολη λύση! Είναι εκείνος που τον στέλνουν για να «γεμίσει» το μυαλό των παιδιών με γνώση, αλλά που πρέπει να «ανάψει» της γνώσης τη φωτιά με την υπομονή και τις αντοχές του σε μεγάλη δοκιμασία! Οφείλεται και πρέπει, λοιπόν, σε πείσμα πολλών, να μην είναι ο αναπληρωτής, ούτε ο αναπληρωτής δάσκαλος… να είναι ο δάσκαλος!

Επίλογος του Εκδότη

Πότε θα διαδηλώσουν οι Έλληνες γονείς για να λυθούν τα προβλήματα της Παιδείας;

Πηγές

Υπαλληλικός Κώδικας: Ν. 3528/2007. Άρθρα: 48 έως 60

Ν. 4483/2017- Ν. 4210/2013-Ν. 4351/2015

Ν.1264/1982-Ν. 2224/1994-  Ν. 2336/1995

Ν. 3852/2010- Ν. 3966/ 2011- Ν. 4071/2012

Ν. 4115/2013- Ν. 4326/2015 – Ν. 4373/2016

Ν. 2874/2000-Ν. 4144/2013- Ν. 1566/1985

Ν. 2721/1999-Ν. 4483/2017-Ν. 4075/2012

Ν. 4440/2016- Ν.2874/2000- Ν. 3801/2009

Ν. 3848/2010

ΟΠΣΥΔ

Παληγιάννης, Β. & Κορδής, Ν. (2018). Στατιστικά αναπληρωτών στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για το 2018.

Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο

Υπουργείο Παιδείας

Ηλ. Ταχ: daskalos@athinodromio.gr

Αγάθη Πατσιούδη

Δασκάλα – Ειδική δασκάλα επί των Διαταραχών Λόγου