Πέμπτη 8 Μαρτίου 2018

8 Μάρτη: πιο μαχητικά στους αγώνες για τη συνολική απελευθέρωση. Για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας

Η ιστορία…

8 Μαρτίου 1857: οι εργάτριες στα υφαντουργεία και στα εργοστάσια ιματισμού της Νέας Υόρκης κατεβαίνουν σε απεργία και διαδηλώσεις. Τα αιτήματά τους, η μείωση των ημερήσιων ωρών εργασίας στις 10 από 16, αλλά και η εξίσωση των μισθών ανδρών και γυναικών. Εδώ να σημειωθεί ότι εκτός της έμφυλης διάκρισης, οι εργάτριες αντιμετώπιζαν και φυλετικές και εθνικές διακρίσεις, αφού οι αγγλοσαξονική καταγωγή σήμαινε θετικότερη αντιμετώπιση.

Η απεργία της 8ης του Μάρτη 1857 θεωρείται, και όχι άδικα, από τις σημαντικότερες στιγμές του εργατικού κινήματος διεθνώς, από τη στιγμή που οι εργάτριες έθεσαν ξεκάθαρα αιτήματα κατά της εργατικής εκμετάλλευσης και κατά των έμφυλων, φυλετικών και εθνικών διακρίσεων.

Η απεργία αυτή, παρά την εργοδοτική τρομοκρατία που δέχθηκαν οι εργαζόμενες από μπράβους και τις απειλές απολύσεων, σημείωσε ιδιαίτερα μαζική συμμετοχή και οι διαδηλώσεις κατά τη διάρκειά της ήταν μαχητικότατες. Γι’ αυτόν το λόγο και δέχτηκαν βίαιη επίθεση από τις αστυνομικές δυνάμεις, με πολλά θύματα.

Το 1908, στην 51η επέτειο εκείνης της αιματοβαμμένης απεργίας, 15.000 εργάτριες βγήκαν στους δρόμους της Νέας Υόρκης για να διεκδικήσουν ίσα οικονομικά και πολιτικά δικαιώματα αλλά και την κατάργηση της παιδικής εργασίας.

Δύο χρόνια μετά, το 1910, το συνέδριο γυναικών της Σοσιαλιστικής Διεθνούς, στην Κοπεγχάγη, έπειτα από πρόταση της Κλάρας Τσέτκιν, Γερμανίδας σοσιαλίστριας και από τα ιδρυτικά μέλη της Διεθνούς, ανακηρύσσει την 8η Μάρτη “Παγκόσμια Μέρα της Εργαζόμενης Γυναίκας”. Ο στόχος της Τσέτκιν ήταν διπλός: αφ’ ενός να τιμηθούν οι αγώνες των πρωτοπόρων γυναικείων εργατικών κινητοποιήσεων, αφ’ ετέρου να προωθηθεί η πάλη για τις γυναικείες διεκδικήσεις με την ενδυνάμωση του σοσιαλιστικού γυναικείου κινήματος.

Η Ημέρα της Εργαζόμενης Γυναίκας γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1911 και συνδέθηκε αμέσως με εργατικές κινητοποιήσεις. Μία από τις κορυφαίες κινητοποιήσεις ήταν στις 23 Φεβρουαρίου 1917 (8 Μαρτίου με το Γρηγοριανό), όταν εργάτριες υφαντουργίας, απαντώντας στις απόπειρες της τσαρικής κυβέρνησης να απαγορεύσει τον εορτασμό της Ημέρας της Γυναίκας, αρνήθηκαν να δουλέψουν και κατέβηκαν σε απεργία καταλαμβάνοντας τους δρόμους της Πετρούπολης, πυροδοτώντας έτσι ένα κίνημα που θα οδηγούσε στην πτώση του Τσάρου μια βδομάδα αργότερα. Ήταν η αρχή της Οκτωβριανής Επανάστασης.

Η Αλεξάνδρα Κολλοντάι, μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ως κομισάρια Κοινωνικής Πρόνοιας του νέου σοβιετικού κράτους, ήταν αυτή που θεσμοθέτησε την 8η Μάρτη ως επίσημη αργία. Στη Δύση, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας καθιερώθηκε από τον ΟΗΕ το 1977, έπειτα από τις μεγάλες φεμινιστικές κινητοποιήσεις των δεκαετιών του 1960 και 1970.

Η 8η Μάρτη σήμερα

Παρ’ όλη την προσπάθεια αποδυνάμωσης του συμβολικού νοήματος της Ημέρας της Γυναίκας που εμφανίστηκε στις τελευταίες δεκαετίες, με μια φιλελεύθερη αντιμετώπιση των γυναικείων διεκδικήσεων στο πλαίσιο των ακίνδυνων διακηρύξεων και των διορθωτικών μέτρων, π.χ. παραχώρηση ποσοστώσεων, που δεν αμφισβητούν τις ίδιες τις γενεσιουργές αιτίες των έμφυλων διακρίσεων, η 8η Μάρτη δεν πρέπει να είναι ακόμη μία “διεθνής ημέρα”-επετειακή γιορτή.

Σήμερα, σε μια περίοδο όλο και μεγαλύτερων κοινωνικών εντάσεων που συνεπάγεται η παρατεταμένη κρίση του συστήματος, ο αγώνας για την απελευθέρωση των γυναικών είναι από τα μεγαλύτερα προτάγματα για την πάλη ενάντια στον καπιταλισμό. Είναι πλέον κοινή συνείδηση στο αντικαπιταλιστικό κίνημα ότι η καταπίεση των γυναικών ήταν και εξακολουθεί να είναι θεμελιακό στοιχείο για τη διατήρηση της ταξικής κοινωνίας και του καπιταλισμού. Ο αγώνας των γυναικών ενάντια στην καταπίεσή τους λοιπόν είναι μια μορφή πάλης ενάντια στην καπιταλιστική κυριαρχία και τις διαιρέσεις που αυτή επιβάλλει ως τρόπο αποδυνάμωσης των αντιδράσεων των εργατικών μαζών που υπόκεινται στην εκμετάλλευση. Αύξηση γυναικείας ανεργίας, απολύσεις. μειώσεις μισθών, περικοπές στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη είναι πια στην ημερήσια διάταξη, καθιστώντας την εργαζόμενη γυναίκα ακόμη πιο ευάλωτη και εξαρτημένη.

Ο σεξισμός είναι ένα από τα μεγάλα όπλα του συστήματος για να διαιρεί το εργατικό κίνημα. Είναι γεγονός ότι δεν καταπιέζονται όλες οι γυναίκες το ίδιο στον καπιταλισμό, αυτές που υπόκεινται τη μεγαλύτερη οικονομική εκμετάλλευση είναι κι αυτές που καταπιέζονται περισσότερο ως γυναίκες. Η ανάδειξη λοιπόν της έμφυλης καταπίεσης σε συνδυασμό με την ταξική, φυλετική, πολιτισμική κλπ. μπορεί να οδηγήσει στη ριζοσπαστικοποίηση ευρύτερων στρωμάτων, με στόχο ένα μαζικό και πολυμορφικό γυναικείο κίνημα. Γιατί η δράση γύρω από την έμφυλη καταπίεση μπορεί να αποδομήσει το μύθο για τη γυναικεία κατωτερότητα, αλλά και να αναδείξει τις πολλαπλές ταυτοτικές καταπιέσεις του γυναικείου φύλου.

Τα ιστορικά αιτήματα παραμένουν επίκαιρα

Σήμερα, 161 χρόνια από τις 8 Μαρτίου του 1857, τα ιστορικά αιτήματα του γυναικείου κινήματος παραμένουν, ενώ οι συνθήκες προσθέτουν καινούργια.

Πρώτο κι ακόμη ανεκπλήρωτο, το αίτημα για την πλήρη νομική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική ισότητα. Καμιά διάκριση στη βάση του φύλου δεν πρέπει να προσπερνάται ως δευτερεύουσα. Στη σημερινή περίοδο, φάνηκε ήδη ότι τα μεγαλύτερα θύματα της οικονομικής κρίσης είναι οι γυναίκες, που υφίστανται το μεγαλύτερο ποσοστό περικοπών και απολύσεων. Η διεκδίκηση των γυναικείων δικαιωμάτων είναι κομβικό σημείο για το εργατικό κίνημα σε μια περίοδο όξυνσης των ταξικών αντιθέσεων.

Εξίσου σημαντικό, το δικαίωμα στον έλεγχο του σώματος. Διεθνώς, οι μορφές παρέμβασης στο γυναικείο σώμα και τον έλεγχό του παραμένουν σε καθημερινή διάταξη. Από τους ακρωτηριασμούς και την απαγόρευση των εκτρώσεων μέχρι την μπούργκα και τη σεξουαλική παρενόχληση, μια σειρά κοινωνικές και πολιτικές πρακτικές αφαιρούν από τη γυναίκα τον έλεγχο του σώματός της, της συμπεριφοράς της ή της έκφρασης της σεξουαλικής της επιθυμίας. Καμπάνιες όπως το Metooαναδεικνύουν προβλήματα αλλά είναι ανεπαρκή αν δεν γίνουν κτήμα των πιο καταπιεσμένων γυναικείων κομματιών. Κι εδώ ακριβώς φαίνονται οι ταξικοί φραγμοί και οι δεσμεύσεις τους. Η πολυμορφική βία, ωστόσο, στην οποία υπόκειται το γυναικείο σώμα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο είναι από τα βασικά προβλήματα που θα έπρεπε να αναδειχθούν στον αγώνα για τη γυναικεία απελευθέρωση.

Η εκπαίδευση και οι επαγγελματικές ευκαιρίες εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από έμφυλες διακρίσεις. Βασικό αίτημα λοιπόν, οι ίσες ευκαιρίες μόρφωσης σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν θα προάγει τα κοινωνικά και ψευδοεπιστημονικά στερεότυπα της κατωτερότητας της γυναίκας, δεν θα της στερεί τη δυνατότητα εκπαίδευσης και δεν θα καθορίζει ρόλους και επαγγέλματα βάσει έμφυλων και φυλετικών επικαθορισμών.

Από τα ιστορικά αιτήματα του γυναικείου κινήματος ήταν η κατάργηση της «οικιακής σκλαβιάς», με κοινωνικούς θεσμούς και παροχές που θα δίνουν τη δυνατότητα στη γυναίκα να απελευθερωθεί από την «οικιακή» ευθύνη: παιδικοί σταθμοί για όλα τα παιδιά, ιατροφαρμακευτική βοήθεια σε καθημερινή βάση, κέντρα περίθαλψης ηλικιωμένων κλπ. Σήμερα, το αίτημα αυτό γίνεται όλο και πιο επίκαιρο, μέσα στις συνθήκες κρίσης, όταν οι κοινωνικές παροχές υφίστανται καθολικές περικοπές έως κατάργησης.

Οι γυναίκες-σημαντικό κομμάτι της εργατικής τάξης είναι ένας δυνητικά ισχυρός σύμμαχος στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού. Χωρίς το όραμα και την πάλη για το σοσιαλισμό, δεν μπορούν οι γυναίκες να θέσουν τις προϋποθέσεις για την απόλυτη απελευθέρωσή τους, χωρίς όμως την κινητοποίηση των γυναικών στον αγώνα για τη δική τους απελευθέρωση η εργατική τάξη και το κίνημα δεν μπορούν να εκπληρώσουν το δικό τους ιστορικό καθήκον. Άρα πρέπει να γίνει συνείδηση του κινήματος ότι ο αγώνας εναντίον της γυναικείας καταπίεσης δεν είναι δευτερεύον ζήτημα, συνδέεται άμεσα με τον αγώνα για τον αντικαπιταλισμό.

Αγώνες λοιπόν στους χώρους δουλειάς, στα συνδικάτα, στην εκπαίδευση, στην καθημερινή ζωή, με στόχο τη γυναίκα ελεύθερη από τον άνδρα, και τους δυο ελεύθερους από τον καπιταλισμό. Οι εμπειρίες και οι θεωρητικές επεξεργασίες υπάρχουν, καιρός η πάλη για τη γυναικεία απελευθέρωση να γίνει ξανά από τις πρώτες προτεραιότητες σε εθνική και διεθνή βάση. Η 8η Μαρτίου, σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι άλλη μια «επετειακή» και απονευρωμένη παγκόσμια ημέρα, αλλά μια ευκαιρία δράσης και επικαιροποίησης των στόχων.

Γιάννα Κατσιαμπούρα,

Ιστορικός των Επιστημών ΕΙΕ/ΕΚΠΑ

Βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη

Francisca de Haan et al. (eds), Biographical Dictionary of Women’s Movements and Feminisms: Central, Eastern, and South Eastern Europe, 19th and 20th Centuries, Central European University Press, Budapest-New York 2006, 

Goldman Wendy Z., Women, the State and Revolution, Cambridge University Press, Cambridge 1995

Sandra Harding, Merrill Hintikka (eds), Discovering Reality: Feminist Perspectives on Epistemology, Metaphysics, Methodology and Philosophy of Science, Kluwer Academie Press, Boston 1983

Wolf Naomi, The Beauty Myth, Vintage Books, London 1991

Βαρίκα Ελένη, Για μια πολιτική γραμματική του φύλου, Πλέθρον, Αθήνα 2009

Κλάρα Τσέτκιν, Αναμνήσεις από τον Λένιν, Εκδόσεις Αναιρέσεις, Αθήνα 2014.

Κολλοντάι Αλεξάνδρα, Οικονομική και σεξουαλική απελευθέρωση της γυναίκας, Πύλη, Αθήνα 1984

Κόμερ Λη, Ρηντ Έβελυν, Γκόλντμαν Έμμα, Ο μύθος της μητρότητας, Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα χ.χ.

Μπουρντιέ Πιέρ, Η ανδρική κυριαρχία, Δελφίνι, Αθήνα 1996

Ρηντ Έβελυν, Σεξισμός και επιστήμη, Θεωρία, Αθήνα 1981

Ριντ Έβελιν, Προβλήματα της πάλης για την απελευθέρωση της γυναίκας, Διεθνές Βήμα, Αθήνα 2003

Δεν υπάρχουν σχόλια: