Σχετικά με την Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για τα νέα ελληνικά Προγράμματα Σπουδών

του Γιώργου Γρόλλιου,

ομότιμου καθηγητή ΠΤΔΕ ΑΠΘ

Στο παρόν κείμενο θα διατυπώσουμε ορισμένα σχόλια σχετικά με την εργολαβικού τύπου Έκθεση ομάδας εργασίας της Παγκόσμιας Τράπεζας που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τα νέα ελληνικά Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ)¹.

Η Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας (εφεξής ΕΠΤ) δεν συγκροτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση των ΠΣ. Διότι, πρώτο, δεν αναφέρεται στις διαδικασίες συγγραφής των ΠΣ από τις οποίες απουσιάζουν οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να τα εφαρμόσουν, όπως απουσιάζει και η συστηματική έρευνα των αναγκών των μαθητών, της κοινωνικής πραγματικότητας και των νέων επιστημονικών δεδομένων της εποχής μας. Δεύτερο, διότι δεν αναφέρεται στην οπτική του σχεδιασμού των ΠΣ, οπτική η οποία είναι τεχνοκρατική και προσπαθεί να υποβάλει στους αναγνώστες τους και βέβαια στους εκπαιδευτικούς που θα τα εφαρμόσουν την (ανέφικτη) ιδέα της …

κοινωνικοπολιτικής ουδετερότητας. Τρίτο, διότι δεν αναφέρεται στα είδη των διδακτικών στόχων των ΠΣ στους οποίους αυτά θεμελιώνονται, στόχους διδασκαλίας οι οποίοι είναι χαμηλού επιπέδου προβλέποντας για τους μαθητές, για παράδειγμα, κυρίως την απομνημόνευση και ελάχιστα την ανάλυση. Τέταρτο, διότι δεν αναφέρεται στους τρόπους διδασκαλίας και αξιολόγησης των μαθητών που περιέχουν, τρόπους οι οποίοι είναι συντηρητικοί².

Συνεπώς, είναι φανερό ότι, σε αντίθεση με μια πολυδιάστατη προσέγγιση των ΠΣ, η ΕΠΤ είναι μονοδιάστατη. Εκείνο στο οποίο αποκλειστικά αναφέρεται είναι η ανάπτυξη των εργασιακών δεξιοτήτων μέσω των ΠΣ με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της αγοράς εργασίας, όπως η ίδια τονίζει.

Πιο συγκεκριμένα, εξετάζει οκτώ «επάρκειες» (competencies) που εμφανίζονται στα ΠΣ: α) στον γραμματισμό, β) στα μαθηματικά, φυσική, τεχνολογία, μηχανική, γ) στην πολυγλωσσία, δ) στην ψηφιακότητα, ε) στην ιδιότητα του πολίτη, ζ) στην επιχειρηματικότητα, η) στην προσωπική, κοινωνική εκμάθηση τρόπων μάθησης και θ) στην πολιτισμική επίγνωση και έκφραση. Επίσης, εξετάζει εννέα «δεξιότητες» (skills) που εμφανίζονται στα ΠΣ: α) συνεργασία, β) επικοινωνία, γ) κριτική σκέψη, δ) δημιουργικότητα, ε) επίλυση προβλήματος, ζ) χρήση πληροφορίας, η) συστημική σκέψη, θ) αναστοχασμό και ι) ενσυναίσθηση. Αυτές οι οκτώ «επάρκειες» και οι εννέα «δεξιότητες» η ομάδα εργασίας της ΕΠΤ αποφάσισε, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ότι πρέπει να εξεταστούν στα ΠΣ τεσσάρων μαθημάτων του Δημοτικού Σχολείου, του Γυμνασίου και του Λυκείου: στη Νέα Ελληνική Γλώσσα, στα Μαθηματικά, στη Μελέτη Περιβάλλοντος και στη Φυσική Αγωγή.

Οι οκτώ «επάρκειες» και οι εννέα «δεξιότητες» αφορούν μόνο ένα επίπεδο ανάλυσης των ΠΣ, εκείνο των ειδικών σκοπών τους (με τον όρο ειδικοί σκοποί εννοούμε επιδιώξεις που δεν είναι τόσο ευρείες όπως οι κοινωνικοπολιτικοί και εκπαιδευτικοί σκοποί, αλλά ούτε και τόσο περιορισμένες όπως οι διδακτικοί στόχοι). Συνεπώς, αφήνοντας εκτός των αντικειμένων της κάθε άλλο επίπεδο ανάλυσης (διαδικασίες συγγραφής, οπτική σχεδιασμού, είδη των στόχων και τρόποι διδασκαλίας και αξιολόγησης) η ΕΠΤ δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να νομιμοποιήσει επιστημονικά-παιδαγωγικά τα ΠΣ.

Όσον αφορά αυτούς καθαυτούς τους ειδικούς σκοπούς, δηλαδή τις οκτώ «επάρκειες» και τις εννέα «δεξιότητες», αυτές διατυπώνονται με εξαιρετικά αόριστο τρόπο, αφού στην ΕΠΤ δεν συνδέονται με σκοπούς, δηλαδή με ευρείες επιδιώξεις οι οποίες να έχουν σαφές κοινωνικοπολιτικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο.

Έτσι, αφενός, στα ΠΣ δεν αναγνωρίζεται ότι το σχολείο, εξαιτίας της καθοριστικής σημασία της εκμετάλλευσης για τη δόμηση των καπιταλιστικών κοινωνιών, αποτελεί μέρος του κοινωνικού εποικοδομήματος και συνεπώς δεν είναι δυνατό να αλλάξει από μόνο του τον χαρακτήρα της εκάστοτε κοινωνίας. Συνεπώς αναπόφευκτα καλλιεργούν τον φιλελεύθερο μύθο της παντοδυναμίας της αγωγής. Αφετέρου, τα ΠΣ, αγνοώντας τη σημασία των κοινωνικών συγκρούσεων, δεν προωθούν την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τις οποίες προσφέρει το σχολείο για την αμφισβήτηση της κυρίαρχης αστικής ιδεολογίας. Επομένως, δεν μπορούν παρά να προωθούν την απάθεια, την ιδιώτευση και τον ατομικισμό, βασικά χαρακτηριστικά της αστικής ιδεολογίας.

Το ότι οι οκτώ «επάρκειες» και οι εννέα «δεξιότητες», δηλαδή οι ειδικοί σκοποί των ΠΣ δεν συνδέονται με σκοπούς οι οποίοι έχουν σαφές κοινωνικοπολιτικό και εκπαιδευτικό περιεχόμενο δεν είναι τυχαίο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι συγγραφείς της ΕΠΤ επιχειρούν να ενδυθούν τον μανδύα της κοινωνικοπολιτικής και ιδεολογικής ουδετερότητας.

Ωστόσο, το εγχείρημά τους είναι καταδικασμένο σε αποτυχία, αφού δεν δύναται να απαντήσει σε ουσιώδη ερωτήματα, όπως το πώς μπορεί να συνυπάρξει η «επάρκεια» της επιχειρηματικότητας με τις «δεξιότητες» της συνεργασίας, της κριτικής σκέψης και του αναστοχασμού σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική κοινωνία όπως η καπιταλιστική και σε μια εκπαίδευση η οποία αναπαράγει διευρυμένα τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Διότι στην πραγματικότητα και όχι στις αστικές νεοφιλελεύθερες και νεοσυντηρητικές ονειροφαντασίες, η συνεργασία, η κριτική σκέψη και ο αναστοχασμός δεν μπορούν να αναπτυχθούν πλατειά σε αυτά τα πλαίσια. Αντίθετα, εντάσσονται σε συνολικά μετασχηματιστικά σοσιαλιστικά εγχειρήματα που θεμελιώνονται στην ουσιαστική λαϊκή συμμετοχή.

Δεν περιμένουμε, βέβαια, δημόσια απάντηση σε αυτό ή σε συναφή ερωτήματα από την επικεφαλής και τα μέλη της ομάδας εργασίας που εκπόνησαν την ΕΠΤ. Όχι μόνο επειδή δεν έχουν κάποια σημαντική σχέση με το επιστημονικό πεδίο των σπουδών για τα Προγράμματα Σπουδών, όπως προκύπτει από τις σχετικές πληροφορίες που συλλέξαμε για αυτές και αυτούς στο διαδίκτυο, αλλά και από τα βιογραφικά τους που περιλαμβάνονται στην ίδια την έκθεση.

Αλλά και, κυρίως, επειδή στην ΕΠΤ οι συγγραφείς της παρουσιάζουν τα ΠΣ ως μεταρρύθμιση με θετικό πρόσημο, μαζί με τα εργαστήρια δεξιοτήτων, την επιβολή της αυταρχικής αξιολόγησης των εκπαιδευτικών και την εισαγωγή των διαγνωστικών εξετάσεων των μαθητών στην έκτη τάξη του Δημοτικού και στην Τρίτη τάξη του Γυμνασίου, στο πλαίσιο της γενικότερης εξύμνησης της κυβερνητικής πολιτικής της Νέας Δημοκρατίας μετά το 2019, στην οποία επιδίδονται. Και επομένως, δεν υπάρχει λόγος να απαντήσουν στην κριτική όσων διαφωνούν με αυτήν την πολιτική και αντιστέκονται στην εφαρμογή της.

Άλλωστε, ο κύριος τρόπος για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που πραγματώνουν τη νεοφιλελεύθερη-νεοσυντηρητική αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης είναι στις μέρες μας όχι η πειθώς, αλλά η καταστολή, όπως δείχνουν οι χιλιάδες διώξεις των εκπαιδευτικών που συμμετέχουν στην απεργία-αποχή από την αξιολόγησή τους. Συνεπώς, η κριτική στα ΠΣ και στην ΕΠΤ η οποία επιχειρεί να τα νομιμοποιήσει είναι ακόμα ένα στοιχείο του αγώνα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη-νεοσυντηρητική αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης και της κοινωνίας.

1 World Bank Group. Education 22EL28 Greece: support on the implementation of a national skills framework for learning pathways. Output 1(i): Assessment of skills and competences mapped to the new Greek curricula. Funded by the European Union.

2 Βλπ Γρόλλιος, Γ. (2025). Τα Προγράμματα Σπουδών του Δημοτικού Σχολείου 2003-2021. Αθήνα: Gutenberg.