Ψηφίδες ιστορίας: Το μνημόσυνο των εκτελεσμένων της Καστανιάς

29 Αυγούστου – 1η Σεπτέβρη 1943: Ευρείες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Ιταλών εναντίον των ανταρτών και των κατοίκων των χωριών του Κέρκη. Ανυπολόγιστες καταστροφές στην περιοχή ολόκληρη, αθρόες εκτελέσεις χωρικών, αγωνιστών και συγγενών τους, ακόμη και παιδιών... Οι νεκροί είναι πολλοί. Αλλά για την ομαδική εκτέλεση των δεκαεφτά στην Καστανιά πλανάται ακόμη το ερώτημα ποιος παρέδωσε τον κατάλογο με τα ονόματα στην ιταλική διοίκηση…

Στη μνήμη των αγωνιστών που εκτελέστηκαν αλλά και όλων όσων χάθηκαν άδικα σ΄ εκείνες τις μάχες γίνεται κάθε χρόνο στις 29 Αυγούστου το μνημόσυνο της Καστανιάς. Φέτος το μνημόσυνο θα γίνει την Κυριακή, 5 Σεπτέμβρη, στις 11 π.μ. στο μνημείο που βρίσκεται στο χώρο των εκτελέσεων. Ας είμαστε όλοι εκεί ως ελάχιστο φόρο μνήμης και τιμής στους ανθρώπους με τη ζωή των οποίων γράφτηκε η Ιστορία μας…
Και για να μην ξεχνάμε, ας μεταφερθούμε για λίγο σ΄ εκείνες τις μέρες…


Αρχές 1943…

Μέσα στις τάξεις του ιταλικού στρατού που είχε καταλάβει τη Σάμο υπήρχε ένα σοβαρό ποσοστό στρατιωτών και αξιωματικών σε υπεύθυνες θέσεις, με αντιφασιστικές διαθέσεις. Ειδικότερα, μέσα στο Επιτελείο της Μεραρχίας Κούνεο, που διοικούνταν από τον αντιστράτηγο Μάριο Σολνταρέλι, υπήρχε σοβαρή ομάδα αντιφασιστών, που δεν βρίσκονταν σε ψυχική αρμονία με το φασιστικό καθεστώς και την αξονική ένταξη της πατρίδας τους. Κι ακόμη δεν ένιωθαν καμιά περηφάνια στο ρόλο των κατακτητών και συμμάχων της ναζιστικής Γερμανίας.
Έτσι μέσα στο επιτελείο της Κούνεο άρχισε, από τις αρχές του 1943, να εκδηλώνεται πολύ καθαρά η αντίθεση τους στη συνέχιση του πόλεμου εναντίον των συμμάχων και να ωριμάζει, υπό την ανοχή του Σολνταρέλι, η σκέψη μιας αντιμουσολινικής εκδήλωσης, ώστε να βρεθεί η μεραρχία τους στο πλευρό των συμμάχων. Κι ακόμα σε πλήρη αντίθεση με τη Ρώμη.
Όταν αποκρυσταλλώθηκαν οι απόψεις τους, ζήτησαν επαφή με το Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής, προσπαθώντας να αποκτήσουν στηρίγματα συμμαχίας στην ελληνική αντίσταση….
Η πρώτη επαφή έγινε τον Ιούνιο του 1943 στον Κέρκη, όπου συζητήθηκε η προοπτική ενός ελληνοϊταλικού αντιαξονικού πραξικοπήματος σε συνεργασία με τις εθνικοαπελευθερωτικές δυνάμεις του νησιού. Χωρίς να παραγνωρίζεται ο εξαιρετικά μεγάλος κίνδυνος των αντιποίνων και το πρόβλημα της κατοπινής πολιτικής διοίκησης του νησιού, το πραξικόπημα ορίστηκε για την 6η Αυγούστου, επέτειο της τοπικής εθνικής γιορτής…
Το μόνο που έμενε ήταν να ληφθούν οι τελικές αποφάσεις από τον αντιστράτηγο Σολνταρέλι και να γίνουν οι επαφές με τους Άγγλους. Και τότε συμβαίνει το πρώτο γεγονός που αρχίζει να κλονίζει το σχέδιο: ο Μουσολίνι αντικαθίσταται από το στρατάρχη Μπαντόλιο. Ο Σολνταρέλι και πολλοί αξιωματικοί του επιτελείου του υποχωρούν θεωρώντας πλέον το πραξικόπημα μη αναγκαίο. Η κίνηση όμως των αντιφασιστών της Κούνεο ήταν γνωστή ήδη σε ευρύτερους ιταλικούς κύκλους κι έτσι έφτασε και στ΄ αυτιά των γερμανόφιλων.
Ακολουθεί έτσι το δεύτερο καθοριστικό γεγονός: η αντικατάσταση του Σολνταρέλι από το στρατηγό Πιερόλα. Αυτός από υπερβάλλοντα ζήλο να αποδείξει ότι δεν είναι ύποπτος προδοσίας όπως ο προκάτοχός του, αντί να συμβαδίσει με τη χαλάρωση του γενικότερου κλίματος λόγω της αντικατάστασης του Μουσολίνι, αποφασίζει να προχωρήσει σε ευρείες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο ορεινό συγκρότημα του Κέρκη (το κέντρο επιχειρήσεων των αγωνιστών του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στη Δυτική Σάμο)…
Στις 29 Αυγούστου του 1943 άρχισαν οι επιθέσεις. Κονιορτοποιήθηκαν οι καταυλισμοί των ανταρτών και 8.000 ιταλικός στρατός εξόρμησαν προς το βουνό αφού πρώτα απομόνωσαν τα χωριά Λέκα, Καστανιά, Κοσμαδαίους και Μαραθόκαμπο.. Συγκέντρωσαν το λαό στις πλατείες και επί τόπου εκτελούσαν τους αντάρτες που βρίσκονταν εκεί ή κρατούσαν ομήρους τους συγγενείς τους. Στην Καστανιά –όπου βρισκόταν εγκατεστημένος ο ασύρματος του αρχηγείου της Μ. νατολής- επέλεξαν 17 άτομα, ανάμεσά τους και παιδιά αγωνιστών και τους εκτέλεσαν. Κατέστρεψαν τα πάντα στο πέρασμά τους. Έκαψαν τα δάση, τα χωράφια, τα σπίτια των χωριών και όσοι χωρικοί τύχαινε να βρίσκονται στα χωράφια τους τουφεκίζονταν επί τόπου.
Από τις 29 Αυγούστου μέχρι την 1η Σεπτέμβρη 1943 διαρκεί η φοβερή μάχη του Κέρκη. Τα πάντα έχουν ισοπεδωθεί, όμως ο κλεφτοπόλεμος κρατάει καλά και οι ζωτικές θέσεις των ανταρτών αποδίδουν. Οι γραμμές των Ιταλών σπάνε αλλά οι αντάρτες βλέποντας κι άλλες δυνάμεις να καταφθάνουν στην περιοχή, αποφασίζουν να φύγουν προς την οροσειρά του Καρβούνη (την κεντρική οροσειρά του νησιού) και να αντιμετωπίσουν εκεί τις επόμενες επιχειρήσεις. Εκείνη τη νύχτα ένα βρετανικό υποβρύχιο –σαν από μηχανής θεός- θα αρχίσει να βομβαρδίζει τις ιταλικές θέσεις στον Κέρκη, που συνεχίζουν λυσσασμένα να κονιορτοποιούν τους βράχους του.
Και η ιστορία συνεχίζεται…

Το κείμενο περιέχει αποσπάσματα από το βιβλίο της Θάλειας Ζαΐμη «Ο Ιπποκράτης Ζαΐμης κι η εποχή του» και αποτελεί μια σύνοψη των βασικότερων γεγονότων που σηματοδότησαν τις επίμαχες ημέρες.

Μαρία Δάλλη