Ευρωπαϊκά όνειρα χειμερινής νυκτός...

Πέτρος Παπακωνσταντίνου

H ραγδαία επιδείνωση της οικονομικής κρίσης οδηγεί σε τόσο απότομη επιτάχυνση των εξελίξεων, που δυσκολεύεται να τη χωνέψει ο νους. Αισθάνεται κανείς να φεύγει ξαφνικά το έδαφος κάτω από τα πόδια του, καθώς όλες οι σταθερές της ζωής εξαερώνονται κι όλα αυτά που μέχρι χθες φαίνονταν προϊόντα δυστοπικής φαντασίας, γίνονται τώρα εφιαλτική πραγματικότητα: Απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, παρά τη συνταγματική απαγόρευση;

Βεβαίως, αφού η χώρα έχει κηρυχθεί σε οικονομική κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και ακρωτηριασμός των αποδοχών στον ιδιωτικό τομέα, παρότι αυτός δεν έχει καμία σχέση με το δημόσιο έλλειμμα; Τι να κάνουμε, αφού το είπε ο γιατρός μας, Ντομινίκ Στρος-Καν. Να πληρώνουν οι καρκινοπαθείς του Δημοσίου από την τσέπη τους για υπέρηχους και άλλες ιατρικές εξετάσεις; Εντάξει, φαίνεται λίγο βάναυσο, αλλά ο γιατρός ξέρει καλύτερα.

Ωστόσο, το νόμισμα έχει και την ανάποδη όψη: Η κρίση φέρνει όχι μόνο τους αδύνατους, αλλά και τους ισχυρούς ενώπιον διλημμάτων, που μέχρι χθες θα θεωρούσαν παρανοϊκά. Ο πολύς Νουριέλ Ρουμπινί, που μάλλον δεν μπορεί να κατηγορηθεί για αριστερισμό, μας συνιστά να διεκδικήσουμε μερική διαγραφή του χρέους και να σκεφτούμε ακόμη και την έξοδο από το ευρώ. Στάση πληρωμών και καθιέρωση μιας «νέας δραχμής», δύο ιδέες που μέχρι χθες θεωρούνταν περιθωριακές, αποτελούν πλέον αντικείμενο διαλόγου από τις στήλες των πιο σοβαρών εντύπων και το βήμα συνεδρίων των ελίτ.

Σε αυτό το φόντο ήρθε και η αναθέρμανση της συζήτησης για το ευρωομόλογο: να δανείζονται δηλαδή όλες οι χώρες με το ίδιο επιτόκιο, απευθείας από τον Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Μέχρι χθες, η ιδέα αυτή εμφανιζόταν ως ευσεβής πόθος της φιλοευρωπαϊκής Αριστεράς. Να όμως που την περασμένη Δευτέρα υιοθέτησαν αυτή την ιδέα ο πρόεδρος του Eurogroup Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ και ο Ιταλός υπουργός Οικονομικών Τζιούλιο Τρεμόντι. Κριτική υποστήριξη εξέφρασε, με κύριο άρθρο της και η βρετανική εφημερίδα Financial Times. Ενθερμος θιασώτης του ευρωομολόγου, ο αρθρογράφος της εφημερίδας, Βόλφγκανγκ Μίνχαου, βλέπει την καθιέρωσή του ως πολιτικό άλμα, καθώς θα κάνει αναπόδραστο το πέρασμα από τη νομισματική, στην οικονομική ενοποίηση, με θέσπιση ισχυρού κοινοτικού προϋπολογισμού και κοινής φορολογικής πολιτικής.

Το επιχείρημα δεν στερείται λογικής συνοχής. Με τη δημιουργία κοινής αγοράς, τα κράτη-μέλη στερήθηκαν το όπλο των εθνικών, προστατευτικών δασμών, αλλά ο ανταγωνισμός μεταφέρθηκε στο πεδίο της νομισματικής υποτίμησης. Με την ΟΝΕ, στερήθηκαν και αυτό το όπλο, αλλά ο ανταγωνισμός και πάλι συνεχίστηκε με μεταλλαγμένη μορφή, εκείνη του κοινωνικού ντάμπινγκ. Καθένας προσπαθούσε να μειώσει όσο γίνεται τους φόρους στους πλούσιους για να προσελκύσει κεφάλαια και τις αποδοχές των φτωχών για να κερδίσει σε ανταγωνιστικότητα. Μια οικονομική ένωση με κοινά επιτόκια δανεισμού, κοινή φορολογική πολιτική και σύγκλιση μισθών θα μπορούσε, θεωρητικά, να βγάλει την Ε.Ε. από τον φαύλο κύκλο.

Το αναπάντητο ερώτημα είναι τι συμφέρον έχει η Γερμανία της κ. Μέρκελ να πληρώνει ακριβότερα επιτόκια δανεισμού για χάρη εταίρων, τους οποίους αντιμετωπίζει ως υποτελή οικονομική περιφέρεια; Το μόνο που θα την εξανάγκαζε να στραφεί, με κρύα καρδιά, προς αυτή την κατεύθυνση, θα ήταν αν η δημοσιονομική κρίση άρχιζε να δαγκώνει και χώρες του πυρήνα (ήδη οι γύπες των αγορών ομολόγων αρχίζουν να κόβουν κύκλους πάνω από το Βέλγιο και την Ιταλία, ακόμη και τη Γαλλία) ή αν η κρίση της περιφέρειας οδηγούσε σε σημαντική πτώση των γερμανικών εξαγωγών (κάτι για το οποίο ο τελευταίος μήνας έστειλε τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια).

Ωστόσο, ισχύει κι εδώ ότι μεγαλύτερος κίνδυνος κι από το να μην πραγματωθούν ποτέ τα όνειρά μας, είναι να τα δούμε να πραγματώνονται - μόνο για να αποδειχθούν εφιάλτες! Ακόμη κι αν γίνει πράξη το ευρωομόλογο και η οικονομική ένωση της Ευρώπης, το αντάλλαγμα θα είναι μια τέτοιας έκτασης απαλλοτρίωση της εθνικής κυριαρχίας, που θα μπορεί να έρχεται στη Βουλή των Ελλήνων (θεωρητικά μιλώντας) ένας ασήμαντος τεχνοκράτης, να μας καταριέται που του στερούμε την κυριακάτικη προπόνησή του στο ποδόσφαιρο και να εισπράττει αιδήμονα σιωπή. Πράγματα, δηλαδή, που ουδείς μπορεί να διανοηθεί σήμερα σ’ αυτή τη χώρα...

Πέτρος Παπακωνσταντίνου στην "Καθημερινή", 11.12.2010