ΕΛΛΗ ΠΑΠΠΑ: Σύμβολο μιας εποχής δύσκολης για την Ελλάδα

«Γεννήθηκα στη Σμύρνη τις παραμονές της καταστροφής, πέμπτο παιδί, αθέλητο και παραπεταμένο. Η μάνα μου αρνήθηκε να με θρέψει, δήλωσε πως "δεν ήμουνα παιδί, ήμουνα άλλο πράμα" και με πέταξε. Επέζησα χάρη στη μεγαλύτερη αδελφή της...».

Η Ελλη Παππά, Σμυρνιά στην καταγωγή, σύζυγος του Νίκου Μπελογιάννη, δημοσιογράφος και συγγραφέας, έγραψε εκτενώς για τη ζωή της, μια ζωή σημαδεμένη από διαρκείς αγώνες επιβίωσης. Ο θάνατός της τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου, όταν άφησε την τελευταία της πνοή, στα 89 της χρόνια, χτυπημένη από πνευμονικό οίδημα, σηματοδοτεί τρόπον τινά το κλείσιμο ενός σημαντικού κεφαλαίου της ελληνικής μεταπολεμικής ιστορίας.

Κόρη του Ευάγγελου Παππά και της Μαριάνθης Παπαδοπούλου, καθώς και αδερφή της Διδώς Σωτηρίου, η Ελλη Παππά γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1920 για να βρεθεί στον Πειραιά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Φοίτησε αρχικά στη Φιλοσοφική και Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές της, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως δημοσιογράφος. Εργάστηκε ακόμη στην παράνομη έκδοση του «Ριζοσπάστη» μέχρι το 1949, οπότε άρχισε η συνεργασία της με τον Νίκο Πλουμπίδη και από τον Ιούνιο του 1950 με τον Νίκο Μπελογιάννη που έγινε σύντροφός της. Η δράση της είχε ξεκινήσει από νωρίς, από το γυμνάσιο, από την αυλή του σχολείου της.

«Οργανώνουμε με τα αγόρια της τάξης ομάδα αντιδικτατορική, μοιράζουμε τρυκ και προκηρύξεις τις νύχτες στην Κοκκινιά και στη Δραπετσώνα... Πόλεμος, Κατοχή, πρώτα βήματα της Αντίστασης, η ομάδα μας απλώνει τη δραστηριότητά της, δραπετεύουν οι εξόριστοι από τα ξερονήσια, προσχωρούμε από τους πρώτους στο ΕΑΜ, συνδέομαι με το ΚΚΕ...», γράφει η ίδια στο βιογραφικό της.

Η Ελλη Παππά και ο Νίκος Μπελογιάννης συνελήφθησαν τον Δεκέμβριο του 1950. Ο γιος τους Νίκος, στον οποίο αργότερα η μητέρα του θα γράψει πολλά γράμματα από το κελί της, γεννήθηκε στη φυλακή, ενώ στη δεύτερη δίκη τους, τον Φεβρουάριο του 52, οι δυο τους καταδικάστηκαν σε θάνατο. Καταδίκη την οποία η Ελλη Παππά απέφυγε λόγω της εγκυμοσύνης της, για να παραμείνει στη φυλακή έως το 64. Αργότερα εργάστηκε στην ΕΔΑ και από το 1965 ήταν αρθρογράφος και μέλος της συντακτικής επιτροπής της εφημερίδας «Δημοκρατική Αλλαγή». Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 συνελήφθη και εξορίστηκε στη Γυάρο.

Ως δημοσιογράφος εργάστηκε στην Εγκυκλοπαίδεια Χάρη Πάτση και στις εφημερίδες «Μακεδονία», «Εξπρές» και «Εθνος», όπως και στο περιοδικό «Γυναίκα». Δραστηριοποιήθηκε στη μεταπολιτευτική ΕΔΑ και στο ΚΚΕ. Από το 1990 και έπειτα ασχολήθηκε αποκλειστικά με τις πολιτικοκοινωνικές μελέτες και το συγγραφικό έργο της. Το αρχείο της φυλάσσεται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, ενώ η ίδια εμπιστεύτηκε στο Μουσείο Μπενάκη έναν σφραγισμένο φάκελο με την προϋπόθεση να ανοιχτεί μετά τον θάνατό της.

Στο πλούσιο συγγραφικό έργο της Ελλης Παππά περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, τα βιβλία «Αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς στο Κεφάλαιο του Μαρξ» (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή), «Σπουδή στο θέμα της Ελευθερίας. Η έννοια της ελευθερίας στον πρωτοσωκρατικό υλισμό» (εκδόσεις Αγρα), «Βίος και έργα της Γάτας της Σοφής. Αυθεντική βιογραφία μιας έγκλειστης και μαύρης γάτας» (εκδόσεις Οδυσσέας), «Γράμματα στο γιο μου» (εκδόσεις Αγρα), «Η Κομμούνα του 1871: Επανάσταση του 21ου αιώνα;» (εκδόσεις Αγρα), «Μικρογραφίες: βιβλία από τη φυλακή» (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο), «Μακιαβέλλι ή Μαρξ» (εκδόσεις Αγρα), «Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου» (εκδόσεις Κέδρος), «Ο Πλάτωνας στην εποχή μας» (εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) και «Μύθος και ιδεολογία στη ρωσική επανάσταση. Οδοιπορικό από το ρωσικό λαϊκισμό στο λαϊκισμό του Στάλιν» (εκδόσεις Βιβλιοπωλείου της Εστίας).

Αντα Δαλιάκα