Βραδυφλεγής βόμβα για την αγορά εργασίας και το ασφαλιστικό

Και το ΙΟΒΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το δημογραφικό. Στη μελέτη του «κρίση, δημογραφικές μεταβολές και επιπτώσεις στην εκπαίδευση», που δημοσιοποιήθηκε χθες, εντοπίζει τα προβλήματα που δημιουργεί η υπογεννητικότητα στο εκπαιδευτικό σύστημα, με σημαντικότερο όλων τη δραματική συρρίκνωση του μαθητικού πληθυσμού, και κάνει ανησυχητικές προβολές για το μέλλον όχι μόνο της εκπαίδευσης αλλά και της ίδιας της χώρας.

Είναι πολλαπλασιαστικές οι επιπτώσεις από τη μεγάλη και συνεχή μείωση των γεννήσεων στη χώρα μας που άρχισε να παρατηρείται από το 2010 και μετά. Και δεν θέλει και ιδιαίτερη προσπάθεια για να σκεφτεί κανείς πόσο δυσχεραίνουν το δημογραφικό η κρίση και η συνακόλουθη δημοσιονομική προσαρμογή.

Ετσι, το Ιδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) στην έρευνά του καταδεικνύει τις συνέπειες αυτών των παραγόντων στο εκπαιδευτικό σύστημα και παράλληλα ενώνει τη φωνή του με όσους ζητούν τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του δημογραφικού, που απειλεί μακροπρόθεσμα βασικές πλευρές της ίδιας της κοινωνίας, με παράπλευρες ζημίες τόσο για την αγορά εργασίας όσο και για το ασφαλιστικό.

Παράλληλα, καταθέτει τις προτάσεις του για τη διαμόρφωση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής με στόχο την αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας και τη στήριξη της οικογένειας.

Σύμφωνα με τη μελέτη, η συρρίκνωση του συνολικού μαθητικού πληθυσμού ως η βασικότερη επίπτωση της κρίσης στη λειτουργία της εκπαίδευσης οδήγησε και στη μείωση του μαθητικού πληθυσμού κατά περίπου 90.000 μαθητές από το 2000 έως το 2016.

Συγκεκριμένα, από το 1,53 εκατ. που ήταν οι μαθητές το 2000, πληθυσμός ο οποίος με το ξέσπασμα της κρίσης ήταν ήδη μειωμένος κατά 3,1% καθώς φοιτούσαν στα σχολεία 1,49 εκατ. μαθητές, μειώθηκαν ακόμη περισσότερο το 2016, φτάνοντας το 1,44 εκατ., πτώση 5,9% σε σύγκριση με το 2000.

Εξέλιξη που η μελέτη αποδίδει σε δύο παράγοντες:

◼ Αφενός στην εξωτερική μετανάστευση κυρίως αλλοδαπών οικογενειών μετά την κρίση, καθώς ο αριθμός των παλιννοστούντων και αλλοδαπών μαθητών μεταξύ του 2011 και του 2015 μειώθηκε περισσότερο από το μισό, κατά 55,9%, πέφτοντας από τους 159,5 χιλιάδες στους 70,3 χιλιάδες μαθητές

◼ Αφετέρου στη μείωση των γεννήσεων που άρχισαν να παρατηρούνται από το 2010, τάση που σημείωσε ιδιαίτερη ένταση από το 2012 και μετά – με την εξαίρεση του 2016, καθώς εκείνη τη χρονιά οι γεννήσεις αυξήθηκαν σε σχέση με το 2015.

Η αποτύπωση της μείωσης των γεννήσεων σχεδόν κατά 30%, από 118,3 χιλιάδες το 2008 προ κρίσης, σε 88,5 χιλιάδες παιδιά το 2017, ήταν άμεση: τόσο στον αριθμό των νηπίων που γράφτηκαν στο νηπιαγωγείο, αφού από τις 162 χιλιάδες που ήταν τα νήπια το 2014 έπεσαν στις 155,2 χιλιάδες το 2015, όσο και στις εγγραφές στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, που από 107,2 χιλιάδες το 2016 έφτασαν τις 101,9 χιλιάδες το 2017.

Μεταβολές στον μαθητικό πληθυσμό που, σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΟΒΕ, αποτελούν μόνο έμμεσες επιπτώσεις της κρίσης στην εκπαίδευση, καθώς επιδρούν πολλοί παράγοντες, όπως η μεγάλη μείωση της απασχόλησης που σημειώθηκε, η διάρκεια της οικονομικής ύφεσης αλλά και η καθυστέρηση στην ανάκαμψη της απασχόλησης, και συνδέονται επίσης με τις επιπτώσεις στον οικογενειακό προγραμματισμό λόγω της οικονομικής αβεβαιότητας και τη μετανάστευση όχι μόνο των αλλοδαπών αλλά και των Ελλήνων σε αναπαραγωγική ηλικία.

Και αυτές οι συνέπειες αναμένεται να εκδηλωθούν εντονότερα τα επόμενα χρόνια, μεταβάλλοντας «ριζικά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, το συνολικό τοπίο του εκπαιδευτικού συστήματος.

Εφιαλτικά σενάρια

Ακόμη πιο δραματικά είναι τα αποτελέσματα του δημογραφικού και της κρίσης στις εναλλακτικές μελλοντικές προοπτικές που παραθέτει η μελέτη, περιγράφοντας στην κυριολεξία μία βραδυφλεγή βόμβα.

Σύμφωνα με αυτές τις εκτιμήσεις και αν δεν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές τα επόμενα χρόνια –είτε μεγάλη αύξηση των γεννήσεων είτε μαζική επιστροφή των Ελλήνων είτε εισροή μεταναστών– αναμένεται ο πληθυσμός των μαθητών να μειωθεί σχεδόν κατά ένα τρίτο.

Για την ακρίβεια, μέχρι το 2035, οπότε και θα έχει ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα και η πιο πρόσφατη μείωση γεννήσεων που σημειώθηκε το 2017, η μείωση του μαθητικού πληθυσμού σε σχέση με το 2008 αναμένεται να είναι της τάξης του 29,2%, δηλαδή θα φοιτούν περίπου 423,3 χιλιάδες λιγότεροι μαθητές.

Αρκετά νωρίτερα και μέχρι το 2022, δηλαδή μόλις σε τέσσερα χρόνια από σήμερα, θα αρχίσουν να γίνονται εμφανείς στη λειτουργία του Γυμνασίου οι μειώσεις των γεννήσεων που καταγράφηκαν το 2010, μέχρι το 2025 θα έχουν αποτυπωθεί στα γενικά και επαγγελματικά λύκεια και μέχρι το 2028 θα εκδηλώνονται οι επιπτώσεις και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Αντίστοιχες με τις μειώσεις του μαθητικού πληθυσμού θα είναι και οι μειώσεις τόσο στον αριθμό των σχολικών μονάδων κατά 4.800 ή 30,8% σε σχέση με το 2008 που λειτουργούσαν 15.500 σχολεία, για να φτάσουν τις 10.700.

Κατά συνέπεια, ενδέχεται να μειωθεί και ο αριθμός των εκπαιδευτικών σε τραγικό βαθμό, ανάλογα με το σενάριο που θα επικρατήσει· πτώση που θα κυμαίνεται –σύμφωνα πάντα με τους υπολογισμούς της μελέτης για το 2035– από 38,7% μέχρι 55,2%, δηλαδή θα αφορά περισσότερους από τους μισούς εκπαιδευτικούς που εργάζονταν το 2009 και ήταν 180,3 χιλιάδες.

Σε αυτήν την περίπτωση του χειρότερου σεναρίου, οι εκπαιδευτικοί θα φτάνουν μόλις τους 80,7 χιλιάδες.

Μείωση εκπαιδευτικών

Ανεξάρτητα, όμως, από την εκπαιδευτική πολιτική που θα ακολουθηθεί, οι επιπτώσεις που θα αρχίσουν να κάνουν την εμφάνισή τους με τη μείωση του μαθητικού πληθυσμού και συνακόλουθα τη μείωση των αναγκών σε εκπαιδευτικούς συνδέονται και αλληλεπιδρούν με ακόμη μια σειρά θεμάτων: την ανώτατη εκπαίδευση, την αγορά εργασίας και την οικονομία, λόγω μειωμένης προσφοράς νέων αποφοίτων, προσόντων και δεξιοτήτων.

Ιδιαίτερα βαριές θα είναι οι συνέπειες στην επαγγελματική εκπαίδευση, η συρρίκνωση της οποίας αναμένεται, σύμφωνα με τη μελέτη, περίπου στο 25%.

«Ειδικότερα, αν στο μεταξύ ο ήδη ισχνός συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες αριθμός των μαθητών της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης μειωθεί από 106,5 χιλιάδες το 2008 σε 80,5 χιλιάδες το 2035 (-26 χιλιάδες ή -24,4%), ενώ ο αριθμός των αποφοίτων κατ’ έτος από 37,3 χιλιάδες το 2010 σε 24,1 χιλιάδες το 2035 (-5,3 χιλιάδες ή -18,1%).

Οι επιπτώσεις αυτές θα ξεκινήσουν να εκδηλώνονται από το 2027 και θα εντείνονται τα επόμενα χρόνια, μέχρι τουλάχιστον το 2035», αναφέρεται χαρακτηριστικά στα βασικά συμπεράσματα της μελέτης.

Πέρα από τα δυσοίωνα σενάρια, μερικά ακόμη από τα καθόλου ενθαρρυντικά ευρήματα της μελέτης είναι και τα ακόλουθα:

● Μετά το ξέσπασμα της κρίσης, στο πλαίσιο της δημοσιονομικής προσαρμογής ο αριθμός των εκπαιδευτικών μειώθηκε σημαντικά κατά 15,6% από το 2010 μέχρι το 2017, πέφτοντας από τις 180 χιλιάδες στις 152.

● Αντίστοιχα αυξήθηκε η αναλογία εκπαιδευτικών - μαθητών και εκεί που το 2009 η αντιστοιχία ήταν 1:8,2 το 2017 έφτασε 1:9,5 το 2017.

● Επιπλέον η διακοπή των προσλήψεων μετέβαλε σημαντικά και την αναλογία μονίμων/αναπληρωτών εκπαιδευτικών, σχεδόν τριπλασιάζοντάς την στο δημοτικό (από 6,6% που ήταν το ποσοστό των αναπληρωτών το 2008 έφτασε 18,7% το 2015), ενώ το ποσοστό των αναπληρωτών στο Λύκειο από το 3,6% το 2009 έφτασε το 6,8% το 2015.

● Παρ’ ότι μειωνόταν ο αριθμός των σχολικών μονάδων και πριν από την κρίση, η μείωση την περίοδο 2000-2009 ήταν της τάξης του 1,1%, μετά την κρίση η μείωση αυτή όχι απλώς επιταχύνθηκε, αλλά σχεδόν δεκαπλασιάστηκε, φτάνοντας το 10,8% το 2015.

● Ούτε η ιδιωτική εκπαίδευση γλίτωσε από την κρίση, καθώς μειώθηκε τόσο ο αριθμός των μαθητών (από 93,4 χιλιάδες το 2009 σε 70,7 χιλιάδες το 2015) όσο και των εκπαιδευτικών (από 8,9 χιλιάδες το 2009 σε 8,3 χιλιάδες το 2014).

πηγή